Πυθέας ο Μασσαλίας: Ο πρωτοπόρος που ανακάλυψε τη Βρετανία

Μόλις αυτή την εβδομάδα η Olympique de Marseille, ο ποδοσφαιρικός σύλλογος από τη Μασσαλία, ο οποίος είναι ο μόνος γαλλικός σύλλογος που κέρδισε ποτέ το UEFA Champions League, προκρίθηκε στη φάση των 32 του Europa League (η οποία θα διεξαχθεί τον Φεβρουάριο). Για να γιορτάσουμε ας ρίξουμε μια ματιά σε μια σύντομη ιστορία της Μασσαλίας, και μια από τις σημαντικότερες ιστορικές μορφές της: τον Πυθέα της Μασσαλίας.

Η Μασσαλία, η παλαιότερη πόλη της Γαλλίας, ξεκίνησε ως ελληνική αποικία περίπου το 600 π.Χ. και ήταν γνωστή ως Μασσαλία (ένα όνομα που χρησιμοποιείται ακόμα στα ελληνικά). Ο Πυθέας της Μασσαλίας ήταν Έλληνας εξερευνητής, γεωγράφος και αστρονόμος που έζησε στη Μασσαλία τον 4ο αιώνα π.Χ. Είναι περισσότερο γνωστός για το ταξίδι του στα βρετανικά νησιά, τη Βόρεια Θάλασσα και τον Αρκτικό Κύκλο, το οποίο περιέγραψε στο χαμένο έργο του On the Ocean. Η αφήγησή του είναι η παλαιότερη και πιο λεπτομερής πηγή πληροφοριών για τη γεωγραφία, το κλίμα και τους λαούς της βόρειας Ευρώπης. Ας εξετάσουμε τη διαδρομή, τις πηγές, τα επιτεύγματα και τη σημασία του ταξιδιού του Πυθέα.

Διαδρομές που ακολούθησε ο Πυθέας στο ταξίδι του

Ο Πυθέας απέπλευσε από τη γενέτειρά του, τη Μασσαλία (σημερινή Μασσαλία), μια ελληνική αποικία στη νότια ακτή της Γαλατίας (σημερινή Γαλλία), γύρω στο 325 π.Χ. Πιθανότατα υποκινήθηκε από επιστημονική περιέργεια, εμπορικά συμφέροντα και πολιτικές φιλοδοξίες. Η Μασσαλία ήταν μια ευημερούσα και ισχυρή πόλη, αλλά αντιμετώπιζε επίσης ανταγωνισμό και απειλές από τους Καρχηδόνιους, τους Ρωμαίους και τους Γαλάτες. Ο Πυθέας μπορεί να ήθελε να εξερευνήσει νέους εμπορικούς δρόμους, να βρει νέες πηγές μετάλλων και άλλων αγαθών και να δημιουργήσει διπλωματικές επαφές με τους βόρειους λαούς.

Ο Πυθέας έφτασε πρώτα στη φοινικική πόλη Gades (σημερινό Κάντιθ), στο νοτιοδυτικό άκρο της Ισπανίας, όπου έμαθε για τον Ατλαντικό Ωκεανό και τις παλίρροιες. Στη συνέχεια ακολούθησε τις ακτές της Ισπανίας και της Γαλατίας, πιθανώς επισκεπτόμενος το νησί Ierne (σημερινή Ιρλανδία), και έφτασε στο Belerion (σημερινό Land’s End), στην Κορνουάλη, όπου παρακολούθησε την εξόρυξη κασσίτερου και το εμπόριο. Στη συνέχεια διέσχισε τη θάλασσα στο νησί Albion (σημερινή Βρετανία) και το περίπλεξε, εκτιμώντας το μέγεθος και το σχήμα του. Εξερεύνησε επίσης το εσωτερικό του νησιού και περιέγραψε το κλίμα, τη χλωρίδα, την πανίδα και τους κατοίκους του. Σημείωσε τη χρήση δημητριακών, μελιού και γάλακτος για φαγητό και ποτό. Ανέφερε επίσης την ύπαρξη ενός μεγάλου νησιού στα βόρεια της Βρετανίας, που ονομάζεται Thule, το οποίο ισχυρίστηκε ότι είχε επισκεφθεί. Η Θούλη ήταν η βορειότερη χώρα γνωστή στους Έλληνες και ο Πυθέας την περιέγραψε ως τόπο διαρκούς χιονιού και σκότους, όπου ο ήλιος δεν έδυε στο θερινό ηλιοστάσιο.

Αφού έφυγε από τη Θούλη, ο Πυθέας έπλευσε ανατολικά κατά μήκος της ακτής της Σκανδιναβίας, φτάνοντας στις εκβολές του ποταμού Βιστούλα, στη Βαλτική Θάλασσα. Στη συνέχεια στράφηκε νότια, ακολουθώντας τις ακτές της Γερμανίας και των Κάτω Χωρών, μέχρι να φτάσει στις εκβολές του ποταμού Ρήνου. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Μασσαλία, ολοκληρώνοντας τον κύκλο του Ωκεανού. Το ταξίδι του διήρκεσε περίπου τρία χρόνια και κάλυψε απόσταση περίπου 20.000 χιλιομέτρων.

Πηγές για τον Πυθέα

Το πρωτότυπο έργο του Πυθέα Περί Ωκεανού δεν έχει διασωθεί και έχουμε μόνο αποσπάσματα και παραθέσεις από μεταγενέστερους συγγραφείς που αναφέρθηκαν σε αυτό. Μερικοί από αυτούς τους συγγραφείς, όπως ο Στράβων, ο Πλίνιος και ο Διόδωρος, ήταν σκεπτικοί ή επικριτικοί για τους ισχυρισμούς του Πυθέα, ενώ άλλοι, όπως ο Πολύβιος, ο Δίδυμος και ο Μαρκιανός, ήταν πιο ευνοϊκοί ή ουδέτεροι. Οι κύριες πηγές για την αναπαράσταση του ταξιδιού του Πυθέα είναι:

• Τα Γεωγραφικά του Στράβωνα, ένα ολοκληρωμένο έργο για τη γεωγραφία του γνωστού κόσμου, γραμμένο τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Στράβων παραθέτει εκτενώς τον Πυθέα, αλλά αμφισβητεί επίσης την αξιοπιστία και την ακρίβειά του.
• Η Φυσική Ιστορία του Πλίνιου, μια τεράστια εγκυκλοπαίδεια φυσικών και ανθρώπινων φαινομένων, γραμμένη τον 1ο αιώνα μ.Χ. Ο Πλίνιος αναφέρει τον Πυθέα ως αυθεντία σε διάφορα θέματα, όπως οι παλίρροιες, οι πολικές περιοχές και η προέλευση του κεχριμπαριού.
• Bibliotheca Historica του Διόδωρου, μια παγκόσμια ιστορία από τους μυθικούς χρόνους έως τον 1ο αιώνα π.Χ., γραμμένη τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Διόδωρος συνοψίζει την αφήγηση του Πυθέα για τη Βρετανία και τα βόρεια νησιά, και αναφέρει επίσης τις αστρονομικές παρατηρήσεις του.
• Οι Ιστορίες του Πολύβιου, μια ιστορία του μεσογειακού κόσμου από τον 3ο έως τον 2ο αιώνα π.Χ., γραμμένη τον 2ο αιώνα π.Χ. Ο Πολύβιος επιβεβαιώνει το ταξίδι του Πυθέα στη Βρετανία και τη Βόρεια Θάλασσα και επαινεί τα επιστημονικά του επιτεύγματα.
• Geminus’ Introduction to the Phenomena, μια πραγματεία για την αστρονομία και το ημερολόγιο, γραμμένη τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Geminus αναφέρεται στο έργο του Πυθέα On the Ocean ως πηγή πληροφοριών για τα ηλιοστάσια, τον Αρκτικό Κύκλο και τον ήλιο του μεσονυκτίου.
• Ο Περίπλους του Μαρκιανού, ένα σχόλιο για τη γεωγραφία της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, γραμμένο τον 4ο ή 5ο αιώνα μ.Χ. Ο Μαρκιανός αναφέρει το έργο του Πυθέα ως περίπλου ή παράκτιου οδηγού ιστιοπλοΐας και δίνει τον τίτλο ως Periodos Gēs, ή A Circuit of the Earth.

Επιτεύγματα και σημασία του ταξιδιού του Πυθέα

Ο Πυθέας δεν ήταν μόνο ένας περιπετειώδης εξερευνητής, αλλά και ένας επιδέξιος θαλασσοπόρος, ένας έντονος παρατηρητής και ένας πρωτοπόρος επιστήμονας. Χρησιμοποίησε διάφορα όργανα και μεθόδους για να μετρήσει τις αποστάσεις, τις κατευθύνσεις, τα γεωγραφικά πλάτη, τα γεωγραφικά μήκη και το χρόνο. Έκανε επίσης σημαντικές ανακαλύψεις και συνεισφορές στους τομείς της γεωγραφίας, της αστρονομίας και της ωκεανογραφίας.

Το ταξίδι του Πυθέα ήταν ένα αξιοσημείωτο κατόρθωμα εξερεύνησης και επιστήμης, και μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών και έμπνευσης για τις επόμενες γενιές. Το έργο του Περί Ωκεανού διαβάστηκε ευρέως και αναφέρθηκε από αρχαίους συγγραφείς, οι οποίοι το χρησιμοποίησαν για διάφορους σκοπούς, όπως η γεωγραφία, η ιστορία, η εθνογραφία, η μυθολογία, η ποίηση και η φιλοσοφία. Μερικοί από τους αναγνώστες και θαυμαστές του ήταν ο Ερατοσθένης, ο Ποσειδώνιος, ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Κικέρωνας, ο Βιργίλιος, ο Πλούταρχος και ο Πτολεμαίος. Το έργο του επηρέασε επίσης την ανάπτυξη της χαρτογραφίας, της ναυσιπλοΐας και της αστρονομίας και ενθάρρυνε την περαιτέρω εξερεύνηση και ανακάλυψη των βόρειων περιοχών.

Το ταξίδι του Πυθέα είχε επίσης αντίκτυπο στις πολιτιστικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ της Μεσογείου και των βόρειων λαών. Δημιούργησε επαφές και εμπορικούς δεσμούς με τους Κέλτες, τους Γερμανούς και τους Σκανδιναβούς και τους εισήγαγε στον ελληνικό πολιτισμό και κουλτούρα. Έφερε επίσης πίσω νέα προϊόντα και πόρους, όπως κασσίτερο, κεχριμπάρι, γούνες και μέλι, και εμπλούτισε την υλική και πνευματική ζωή της πόλης και της χώρας του.

Ο Πυθέας ο Μασσαλίας ήταν ένας αξιόλογος άνθρωπος, που τόλμησε να ξεπεράσει τα όρια του γνωστού κόσμου, να εξερευνήσει και να περιγράψει τα θαύματα του ωκεανού. Ήταν πρωτοπόρος της γεωγραφίας, της αστρονομίας και της ωκεανογραφίας και δάσκαλος της ναυσιπλοΐας και της παρατήρησης. Ήταν επίσης μάρτυρας και μεσολαβητής της συνάντησης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και λαών. Το ταξίδι του ήταν ένα από τα πιο σημαντικά και σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της εξερεύνησης και της επιστήμης. Μπορείτε να παρακολουθήσετε τα παρακάτω βίντεο για να μάθετε περισσότερα: